Zeytin ağacına sarıldım. Bana fazlasıyla değer vadettiği için sarıldım. Sanki evladıma sarılıyor gibiydim. Zeytinlerle dolu olan yaklaşık 500 ağaca zarar verdiler. Her bir ağaç iki çuval dolusu zeytin verebilirdi. Ağaçlarımı mahvettiler, fakat ben onları yeniden büyüttüm. Onlarla ilgilendim ve eskisinden daha iyi gözükmeye başladılar. İşgalciler asla benim toprağımı alamaz, asla! Bu yerler onların toprakları değil. Dünyanın sonuna kadar direnmeye devam edeceğiz.
– Mahfodah Shtayyeh
Zeytin ağacı özellikle zeytin dalı, insanların zihninde önemli bir yere sahiptir. Antik çağlardan bu yana barışı, bilgeliği temsil eder ve bu nedenle sadece bu asil ağaçların yetiştiği ülkeler için değil, dünya çapında tüm insanlar ve topluluklar için önem taşır.
Yaratılış 8:11’den gelen bir deyim olan ‟zeytin dalı uzatmak” ifadesini düşünün: ‟Ve akşam, güvercin onun içine girdi ve işte ağzında kopmuş bir zeytin yaprağı vardı: Ve Nuh, suların yeryüzünden çekildiğini biliyordu.”
Ancak binlerce yıldır halkın zeytin yetiştirdiği Filistin’de, yerleşimcilerin zeytinlikleri kesmesi veya yakması, yıkıcı savaşların konusu haline geldi. El-Velace, örneğin Beytüllahim’in 4 kilometre kuzeybatısında, işgal altındaki Batı Şeria’da bir Filistin köyüdür ve yaklaşık 5.000 yaşında olduğu iddia edilen ve bu nedenle Kuzey Lübnan’daki Bchaaleh’deki ‟Kız Kardeşler” adlı zeytin ağaçlarından sonra dünyadaki ikinci en eski zeytin ağacının bulunduğu yerdir.
İşgal altındaki Batı Şeria’da yaklaşık 700.000 İsrailli yerleşimcinin yasadışı olarak yaşadığı ve mukim halka aşırı derecede şiddet uygulandığı görülüyor. Bu yıl Ekim’de (2023) zeytinleri hasat eden Filistinli bir çiftçi, işgal altındaki Batı Şeria şehri Nablus’ta işgalciler tarafından ateş açılarak öldürüldü. Göçmen faaliyetlerini izleyen Filistin yönetimi yetkilisi Ghassan Daghlas: ‟Şu anda zeytin hasat mevsimindeyiz, fakat işgalcilerin saldırılarından dolayı Nablus’taki zeytin ağaçlarının yüzde 60’ına ulaşamadık” diyor.
Geleneksel olarak hasat zamanı birçok aileyi ve komşuyu bir araya getirir, birbirlerine yardım ederler. Bu sürece ‟al-ouna” denir. Bu toplulukların bir araya gelmesi ve gelirleri, ağaçların sanatta özellikle görsel sanatlar alanında yer almasını sağladı. Birçok resim, çiftçilerin ve ailelerin zeytin toplamasını, bu eski ağaçların zorluğu ve dayanıklılığı temsil ettiğini gözler önüne serer.
Çiftçilerin ve ağaçların arasındaki özel bağ, Salem köyünden Mahfodah’ın zeytin ağaçlarından geriye kalanları kucaklarken çekilerek vurgulanmıştır. Bu fotoğraf o zamandan beri insanların katlanmak zorunda olduğu siyasi çatışmaları gösteren birçok poster ve tablonun kaynağı oldu.
Hayat, ressamlar için de kolay olmadı. Milliyetçilik, kimlik arayışı ve yurtseverlik gibi konulara dikkatlerini yoğunlaştırdılar. Sonuç olarak, sanatları politik bir hale geldi ve sanatçılar bazen sanat eserlerine el konulması, sanatçı örgütlerine lisans verilmesinin reddedilmesi, gözetim ve tutuklanma gibi sorunlarla karşı karşıya kaldı.
Kudüs merkezli Filistinli ressam Sliman Mansour’a göre, zeytin ağacı zor koşullar altında yaşamını sürdüren Filistinli insanların metanetini temsil ediyor. Aynı şekilde ağaçların hayata dönmesi ve topraklarına derin kökler salması da Filistinli insanlara benzetiliyor.
Bazen, resimler ve posterler Filistin kimliğini başka sembollerle yansıtabilir; örneğin Kudüs şehri, Yafa portakalı gibi bitkiler, karpuz ve mısır, dini semboller ve Filistin bayrağı gibi. Nakışçılık, bir diğer geleneksel Filistin sanatı olan zeytin ağacını başka yollarla kullanır. Örneğin Filistin Kanaviçe Tarihi ‟nakışçılığın, Filistinli kadınların topraklarına ve kendi insanlarına sağladığı katkıyı vurgulamak için Neolitik çağdan günümüze kadar kullanıldığını belirtir. Geçmişte, Filistinli nakışçılar kanaviçe ve geometrik şekilleri elbise ve diğer nesnelerin tasarımında kullanırdı.”
Sanatta sembolizm, Sliman Mansour’un eseri olan zeytin ağacının dikenli tellere bağlanmasının resmi gibi (Quiet Morning) sert karakteristik özellikler barındırabilir: Hoş şekilde işlenmiş bir elbisenin içindeki kadın, doğuştan gelen hakkına (geçmiş) ve zeytinliklerinden elde edecek gelirlerine ulaşamadığı gibi (gelecek), zeytin ağacına ulaşmasının imkansızlığıyla karşı karşıyadır.
Zeytin ağaçları, meyvelerinden ve meyvelerinden arındırılan ipeksi, altın rengi yağ sayesinde yerlilere sabit bir gelir kaynağı sağlıyor. Dahası, yaklaşık 80.000 ile 100.000 arasında Filistinli aile, zeytinliklere güveniyor ve onlardan üretilen yağı birincil veya ikincil gelir kaynağı olarak görüyor. Endüstri, yerel meyve üretiminin yaklaşık %70’ini oluşturuyor ve yerel ekonomiye yaklaşık %14 katkıda bulunuyor.
Bununla birlikte, derin köklere sahip olan metanetli zeytin ağacının kesilmesine rağmen eski gücünü geri kazanabilmesinin gösterilmesiyle, iyileşme ve yenilenme fikri de ortak bir tema haline gelmiştir. Bu hem çiftçilere hem de sanatçılara ilham kaynağı olmuştur. Doğa için mücadele her zaman yaşam için mücadeleyle iç içe geçmiş, zeytinliklere duyulan saygı yıllar boyunca hep bereketle karşılık bulmuştur.
Orijinal Başlık: Art and Struggle: Olive Trees as Symbols of Palestinian Culture, Food, and Heritage
Yazar: Caoimhghin O Croidhein
Türkçeye Çeviren: Begüm Kolcu
Editör: Ebru Berra Alkan
Redaksiyon: Bekir Demir
